Co-collectielab verslag: Collectie Kempering

Verslag Co-collectielab – Collectie Kempering

Datum: dinsdag 25 februari

Locatie: Imagine IC  - tijd: 15:30-17:30

Notulist: Marit van Dijk

Aanwezig: Anna Stolyarova (Street Art Museum Amsterdam), Danielle Kuijten ( Imagine IC, Henno Eggenkamp (Bijlmermuseum), Indira van ’t Klooster (Arcam), Jessica Dikmoet (Imagine IC), Marysa Otte (Amsterdam Museum), Mirjam Schaap (Stadsarchief Amsterdam) Nadia Tilon (Imagine IC), Richard van Tiggelen (Dutch Graffiti Library), Sanne van Doorn (Dutch Graffiti Library), Jon Mouter (assistent projectmanager/vervanger Jules Pollaert, Gemeente Amsterdam), Aileen Middel (stadscurator Grafitti).

Op de middag van 25 februari kwam een aantal erfgoedpartners bijeen om de toekomst van de Collectie Kempering te bespreken. Vanuit allerlei expertises − archivistiek, street art, de geschiedenis van de Bijlmer − borduren zij voort op uitkomsten van eerdere gesprekken en sessies. Deze bijeenkomst is de laatste in deze serie. Hier wordt besproken wie samen met Imagine IC mede zorg zal dragen voor de borging van de Collectie Kempering en hoe dat zal gebeuren. Hieronder een korte terugblik op dit proces.

Amper gebruikte parkeergarages zoals de Kempering zijn symbolisch voor de, kortstondige, utopie van de Bijlmer. Desondanks kan ook zulk jong erfgoed historische, esthetische en emotionele waarde hebben. Maar wie mag vervolgens beslissen of dit erfgoed is of niet? Dat is lastig, want de gevoelens over de Kempering lopen sterk uiteen. Dit blijkt ook uit het tumultueuze proces dat vooraf is gegaan aan de besluitvorming over de sloop. Deze staat gepland voor 15 maart 2020. In 2018 werden er actief herinneringen opgehaald door Imagine IC om te laten zien welke rol de Kempering heeft gespeeld in het sociale weefsel van de buurt. De garage had allerlei functies, waaronder  die van kantoorgebouw, ontmoetingsplek en atletiekbaan. Daarnaast functioneerde de garage voor velen als tussenstop op weg naar of van huis en werd het later een plek voor creativiteit. Sinds dat moment is Imagine IC, samen met de gemeente Amsterdam, bezig geweest met het vormgeven van deze erfgoeddemocratie om te kijken wat het bewaren waard is. Zo was er in november 2019 een schouw met 32 deelnemers, waar allerlei soorten erfgoed werden aangemerkt als te behouden voor de toekomst: als fysiek object, ter documentatie en/of als concept voor opdracht voor het nieuwe gebouw. Ook de daarmee gepaard gaande kosten werden bespreekbaar gemaakt en waren onderdeel van de discussie. Hieruit kwamen allerlei ideeën, meningen en emoties voort die zijn samengevat in het vorige verslag van Gespreksstof (dd. 30 januari 2020).

Deze middag staat in het kader van een Co-collectielab. Een Co-collectielab is een netwerk waarin in wisselende samenstelling, verschillende partners van Imagine IC praten over hoe en bovenal wie welke delen van de collectie kan en wil beheren, behouden en presenteren. Met nog weinig tijd tot de sloop worden er deze namiddag veel knopen doorgehakt. Gedurende de middag worden er verschillende mogelijkheden voor behoud besproken: 3D-opnames, een publicatie, een paviljoentje met hergebruik van onderdelen van de garage en muren met graffiti, een pilaar en een aantal losse objecten. Allemaal behoud ideeën die uit de schouw en in Gespreksstof naar voren zijn gekomen.

Behoud in 3D

Het 3D concept wordt gepresenteerd door Anna Stolyarova van Street Art Museum Amsterdam (SAMA). Zij stelt voor om in samenwerking met Lab111 een memory capsule te produceren, een 3D-opname van de Kempering, zodat het altijd mogelijk blijft om (met een VR-bril) door de garage heen te wandelen. Op deze manier kan zowel de technische als de creatieve kant van de graffiti en de architectonische door worden gegeven aan de toekomst. In het concept volg je een gids die je wijst op de in de schouw aanwezige objecten, graffiti en andere bijzonderheden.

De architectendroom – de Bijlmerdroom

Volgens Henno Eggenkamp gaat een dergelijke 3D-opname niet meer over het culturele erfgoed van de garage maar alleen nog over de kunst. Terwijl de garage voor hem juist draait om die mislukte architectendroom. Danielle Kuijten gaat hierop in en maakt duidelijk dat het belang juist ligt bij de optelsom van de verschillende dromen: ook die van We Are Here, de sportschool en de vele anderen die warme of koude gevoelens hebben voor de Kempering. Volgens Eggenkamp maken die dromen al geen onderdeel meer uit van de Bijlmer, die is al lang afgeschreven. Aileen Middel is het daar niet mee eens. Die garages horen wel bij háár droom van de Bijlmer, toen zij er kwam wonen waren de garages ook al afgeschreven. Zo’n 3D-opname voegt gevoelswaarde toe aan een handvol filmpjes en foto’s en zorgt voor een totaalbeeld.

Keuze, toegankelijkheid en hoofdbewaarder

Veel details voor de film moeten nog worden ingevuld, maar over het algemeen wordt er positief gereageerd op het voorstel. Samen wordt er besloten om de Kempering zoveel mogelijk vast te leggen zoals die vandaag is, zonder geschiedenis te fabriceren. Daarom komt de focus te liggen bij een ‘kale’ en objectieve registratie van de Kempering. De optie om het ruwe materiaal van de opname voor anderen beschikbaar te stellen wordt omarmd. Daardoor kunnen in een later stadium andere partners en geïnteresseerden naar eigen idee daar ook gebruik van kunnen maken.

Bij het filmen moet wel rekening worden gehouden met verschillende voorgedragen partners. Zo moet de graffiti van links naar rechts worden gefilmd zodat deze leesbaar is voor de kijker. Er wordt aangedrongen om dit nog goed te doordenken zodat het materiaal voor verschillende toepassingen, in verschillende contexten en voor diverse soorten publiek kan worden gebruikt. Ook speciale aandacht voor hoe de kerk kan worden betrokken in het filmpje qua volgorde. 

Planning

Eerste uitzetting is 9 maart, het tweede is 15 maart. Pas daarna kan worden besloten of het deel van de garage waar We Are Here zit en het kantoordeel wel of niet wordt gefilmd. Een en ander is afhankelijk hoe het gebouw na de ontruiming wordt achtergelaten en hoe toegankelijk het nog is. 

Besluit: Er wordt gezamenlijk besloten de 3D-opnamen voor te dragen als behoudidee.

Het Stadsarchief Amsterdam wordt naar voren geschoven als de hoofdbewaarder van de film en het ruwe materiaal, om ervoor te zorgen dat het materiaal zo breed mogelijk toegankelijk is en iedereen de kans krijgt om een eigen verhaal te vertellen, ook als dat een andere versie van de garage is. De meeste instellingen: het Dutch Graffiti Library, Stadsarchief Amsterdam, het Amsterdam Museum en ARCAM, geven aan gebruik te willen gaan maken van de 3D-opnames en dit toegankelijk te willen maken voor hun publiek. Het Bijlmer Museum geeft aan het verhaal liever op een andere manier te vertellen: met een diaprojector en archiefmateriaal. 

• Toegankelijkheid: De beelden kunnen toegankelijk worden gemaakt via Youtube 360 technology. Het ruwe materiaal kan tevens gedeeld worden met andere presentatie-instellingen of zelfs openbaar gemaakt. 
• Beeld: Alles wordt gefilmd, zonder duidelijk verhaal of narratief maar zo interpreteerbaar mogelijk zodat er ook in de toekomst andere verhalen aan verbonden kunnen worden.
• Technisch: Filmen in vogelperspectief met een drone wordt op het moment besproken met de gemeente. Naschrift: het is verboden in Amsterdam te filmen met een drone.
• Aantekeningen: Er ligt nog veel audio van interviews afgenomen door Imagine IC, voor de tentoonstelling in 2018. Dat kan ook apart worden aangeboden naast het  filmpje en het ruwe materiaal dat wordt gefilmd. 

Publicatie

Vervolgens komt het voorstel van een boek aan bod: een publicatie samengesteld door de Dutch Graffiti Library.  Richard van Tiggelen en Sanne van Doorn zijn aanwezig om een en ander toe te lichten.  De Dutch Graffiti Library is een stichting met als doel om graffiticollecties te ontsluiten die zijn voortgekomen uit de bakermat van Europese graffitikunst: Nederland, Parijs en New York. Uit hun ervaring blijkt dat fotoboeken de beste manier zijn om graffiti te bewaren. Zo blijft de graffiti zelf vergankelijk, maar wordt het verhaal vastgelegd voor de toekomst. Zij stellen een boek voor, waarmee als het ware door de garage heen gebladerd kan worden. In het boek wordt er per graffiti-kunstwerk verteld over de maker, de inspiratie die eraan voorafging en het belang van de plek waar die is gezet. Natuurlijk wordt een en ander ingebed in het verhaal van Zuidoost en de geschiedenis van de garage. Het naslagwerk is bedoeld voor iedereen die de garage gebruikte om zijn expressie te tonen. Zo zou de wand van Amellah en zijn verhaal volgens Van Tiggelen ook goed in het boek passen. 

• Besluit: Iedereen gaat akkoord met de publicatie en ziet het als waardevolle aanvulling op de 3D-opname.
  • Aantekeningen: Inhoudelijk: De publicatie gaat zich beperken tot de verhalen achter de graffiti’s en de expressie die in de garage heeft plaatsgevonden. De publicatie  moet goed aansluiten op de 3D-opnamen. Door de verhalen vast te leggen kunnen ze elkaar aanvullen.
  • Kosten: De productie van de publicatie verdient zichzelf uiteindelijk terug, de publicatie moet goed aansluiten op de wensen van de achterban van het Dutch Graffiti Library.
  • Presentatie: Deze verhalen kunnen vervolgens weer verder worden opgepakt door presentatie-instellingen om het Kempering verhaal te vertellen.
  • Planning: Er wordt besloten om zo snel mogelijk aanvullende foto’s te gaan maken. Het materiaal dat door Anna Stolyarova (Street Art Museum Amsterdam), wordt verzameld voor de 3D-opname is gebold en niet bruikbaar voor een publicatie in boekvorm. Imagine IC heeft in de loop van de tijd ook veel vastgelegd.

Het paviljoentje 

Het concept van het paviljoentje is nog pril en komt van Peter Dautzenberg, ‘de buurtarchitect’ en de gemeente. Voor dit paviljoentje zou hij graag de graffitimuur aan de voorkant van de garage willen hergebruiken. Een aantal aspecten van dit concept is nog niet ingevuld, zo is er nog geen mogelijke uitbater van het paviljoentje en is het onduidelijk voor welke gemeenschap het er moet komen. Ook is nog onduidelijk of er daadwerkelijk een opdracht zal komen en het plan realiseerbaar zal zijn. Tegelijkertijd dringt de tijd. De vraag is: weegt het risico van het verlies van de muren op tegen de risico’s van een incompleet plan? Op de linker voormuur van de garage staat werk van twee kunstenaars: de voorkant is gemaakt door Aileen Middel en Olivier Schimmel en op de achterkant staan vier portretten van Anopsy. Tijdens de schouw in november werd de muur door het merendeel van de aanwezigen aangedragen voor behoud. 

Echter tijdens Gespreksstof in januari was het een minder populaire optie vanwege de relatief hoge kosten en de vergankelijkheid van graffiti. Nadia Tilon legt uit dat het uitzagen van een muur duurder wordt naarmate een onderdeel zich hoger in de garage bevindt. Als er dus een constructief onderdeel van de garage bewaard moet worden dan is dit een voor de hand liggende keuze: werk van twee kunstenaars op een relatief goedkoop stuk muur op de inrijverdieping van de garage. Aileen Middel geeft aan dat de muur waar o.a. ook werk van haar op staat,  voor haar niet bewaard hoeft te blijven. Marysa Otten  van het Amsterdam Museum vat de discussie samen: de basis voor de paviljoen is te beperkt. Het is niet duidelijk wat ervoor nodig is, wie het gaat gebruiken en hoeveel kans van slagen dit plan heeft. Het uitzagen van de muren kost daarentegen wel behoorlijk wat, zonder daarvoor enige zekerheid in ruil te bieden. Ook Henno Eggenkamp plaatst vraagtekens bij dit idee voor het paviljoentje, is het niet makkelijker om iets van de Kempering terug te laten komen in het nieuwe gebouw? Zo is er het bord van de Church of Pentecost of misschien kan het gruis van de sloop worden hergebruikt. Jessica Dikmoet geeft aan dat het verwerken van het puin van de Kempering in het nieuwe beton enorm prijzig is. Dit idee gaat hoe dan ook wel mee naar ideeën voor lijst drie: de opdracht  voor de nieuwbouw. 

Besluit: Uiteindelijk wordt er gezamenlijk besloten om de muren niet uit te laten zagen, zolang er weinig duidelijkheid is over de functie van het paviljoentje en wie er verantwoordelijkheid voor zal dragen. Daarbij is het risico aanwezig dat de muren niet breukvrij verwijderd kunnen worden. Dit idee gaat hoe dan ook wel mee met ideeën voor het volgend traject: de tender voor de nieuwbouw. 

Kolom met drie hartjes

De kolom met de drie hartjes op de eerste laag wordt ingebracht. Het is een constructief onderdeel van de Kempering. De kolom heeft een sterk symbolische waarde. De hartjes staan symbool voor de (rauwe) liefde voor de Kempering. Bewoners uit de K-buurt en anderen die aan het project hebben meegedaan, hebben aangegeven emotionele waarde en betekenis daaraan te geven. Imagine IC overlegt met Hart voor de K-buurt of zij de kolom zouden willen adopteren.

Besluit: de kolom moet behouden worden. Dit om de betekenis die het voor de buurt heeft. Het symbool staan voor het rotsvaste geloof in de buurt, gekoppeld aan de strijd die door bewoners is gevoerd voor behoud van de garage en voor de buurt. Het besluit is niet afhankelijk van of hier nu al een bestemming voor wordt gevonden of hergebruik in de nabije toekomst. Hart voor de K-buurt heeft opties aangedragen waar de kolom eventueel ook los en tijdelijk geplaatst zou kunnen worden.

Losse objecten uit de garage

De losse objecten worden verwijderd en hebben inmiddels al een nieuw onderkomen gevonden. Nog te verwijderen door de sloper de lijnen (doppen) van de parkeerplaatsen en het nummerbord 100B  en brievenbus van het kantoordeel.

Besluit: Een deel van de nog aanwezige nummerborden, het Homebord en de woordenboeken komen in verschillende musea: het Amsterdam Museum, Imagine IC en misschien in het Bijlmermuseum. Sommige losse objecten zullen worden teruggegeven aan geïnteresseerden, zodat mensen thuis een stukje van de Kempering kunnen herinneren.Een deel van de nummerbordjes die refereren aan de parkeerplaatsen worden als relikwie aan het boek van de Dutch Graffiti Library toegevoegd. Hieraan voorafgaand worden al deze objecten goed gedocumenteerd zodat deze informatie later bruikbaar is voor anderen. Het Amsterdam Museum co-collectioneert de taalcursus, het bord met daarop ‘Home’ en het bord van Amellah in samenwerking met Imagine IC. Ook zorgen zij ervoor dat het verhaal van Amellah vastgelegd en bewaard wordt. Het verhaal van Amellah zal ook weer beschikbaar worden gemaakt voor het boek van de Dutch Graffiti Library.

Slotconclusie: Het ziet er naar uit dat de collectie Kempering niet alleen wordt ge-co-collectioneerd, maar dat de verhalen, onderdelen en artefacten van de Kempering ook worden gecross-collectioneerd.