Gespreksstof Collectie Kempering

Gespreksstof Collectie Kempering – 30 januari 2020

Imagine IC verkent en bewaart parkeergarage Kempering als modern monument. In deze editie van Gespreksstof wordt er gedacht, gewikt, gewogen en gesproken over wat er bewaard moet blijven. Daaraan voorafgaand is er al behoorlijk wat gebeurd. In 2016 werd een start gemaakt met te onderzoeken hoe we over een object van erfgoed tot actie kunnen komen: hoe we tegelijkertijd kunnen handelen en blijven onderhandelen. De parkeergarage stond in dit onderzoek centraal. Er werd gekeken naar de uiteenlopende emoties rondom deze garage. Wat zeggen die emoties ons en kunnen die meewegen in stedelijke beslissingen over sloop, hergebruik, over de monumentstatus? In 2018 opende bij Imagine IC de tentoonstelling over dit moderne monument met de verzamelde betekenissen. Diezelfde week viel definitief het doek voor de parkeergarage. De sloop is een feit.

Deze beslissing betekende niet het einde van het gesprek over de garage en zijn erfgoedwaarde. Het scherpte wellicht het gesprek verder aan, want wat is het bewaren waard van een gebouw dat zal verdwijnen? En wie mogen daarover meepraten? De buurtbewoners, het stadsdeel? De gebruikers van vroeger toen het gebouw nog als garage en kantoor ruimte functioneert? Maar wellicht ook de gebruikers die er tot op de dag van vandaag in zitten zoals een geloofsgemeenschap die daar al vele jaren kerkt, de krakers in het kantoorgedeelte, (de dakloze) Amellah die de garage al drie jaar zijn thuis noemt, (graffiti) kunstenaars voor wie de garage canvas dan wel inspiratie is maar ook de vluchtelingen van We Are Here die vlak voor de kerst hun intrek namen.

In een vervolg traject geïnitieerd door de stad Amsterdam en uitgevoerd door Imagine IC werden er gesprekken gestart met de betrokkenen. In november volgde een schouw waarbij buurtbewoners, garage gebruikers, ambtenaren, de sloper, erfgoedspecialisten en Imagine IC een rondgang door de garage deden. De tweeëndertig aanwezigen brachten in kaart welke waardevolle elementen uit de betonnen kolos in hun ogen behouden zouden moeten blijven. Uit deze inventarisatie kwamen maar liefst 72 objecten/concepten naar voren. Bewaren wordt in verschillende facetten onderverdeeld; fysiek, documentair of als concept voor de nieuwe bebouwing. Onder leiding van Jessica Dikmoet en Nadia Tilon worden de verzamelde verhalen van de schouw, van de vele één op één ontmoetingen, de overleggen met de gemeente en de slopers samengebracht tot een laatste sessie, een finale gesprek. Jules Pollaert is aanwezig namens Projectmanagementbureau Gemeente Amsterdam. Verder een panel waarvan de leden ieder met een persoonlijk verhaal aanwezig wilde zijn. Zo is er, Esther Macharius, toen veldwerker bij welzijnsorganisatie Otrabanda (inmiddels opgegaan in Streetcornerwork) waarvan het kantoorgebouw in de Kempering zat. Daarnaast zit Simion Blom die goede jeugdherinneringen heeft aan Kempering als atletiekbaan. Sarah Mattens van Vinger.nl, die zich sterk maakt voor de buurt, zoals voor de inmiddels gevelde zustergarages. En Peter Dautzenberg, ‘de buurtarchitect’.

Jessica en Nadia hebben samen met vele anderen, de garage de afgelopen maanden veelvuldig bezocht en zouden de Kempering het liefst behouden. ‘Gaandeweg is het net een mens geworden, waar je hoe vaker je hem ontmoet hoe meer hij voor je gaat betekenen’. “Ja”, zegt Nadia “ik zeg hij, want voor mij is de garage gevoelsmatig  een man.” Jessica vervolgt dat ze dit gesprek toch met enige weemoed aangaan. “De Kempering wordt gesloopt maar gelukkig dienen zich  tegelijkertijd nieuwe kansen aan.” De 72 objecten die afgelopen november zijn gelabeld als ‘de moeite waard om te behouden’, kunnen financieel niet allemaal behouden worden. Daarom moeten er deze avond keuzes worden gemaakt over wat er bewaard moet blijven en wat niet. De selectie van deze avond zal eind februari aan het Co-collectielab worden gepresenteerd. Zij gaan verder nadenken over de mogelijkheden tot conservering en of de verhalen van de objecten toegankelijk zouden kunnen blijven.

De spelregels: de kern van een verzameling

Jules Pollaert vertelt dat de garage niet langer eigendom is van de gemeente maar van de sloper. Objecten moeten daarom door dit bedrijf gedemonteerd worden voordat ze medio maart beginnen met de sloop. De kerk blijft nog even kerken op de huidige positie maar uiteindelijk blijft er, net zoals bij de eerdere garages is gebeurd, een grasveldje over. Dan wordt het perceel onderdeel van de stedenbouwkundige planvorming van K-midden. De kosten voor het behoud worden gedeeld. Zo kost bijvoorbeeld het demonteren van een  prullenbak €37,50, een nummerplaat €18,75, terwijl een muur met graffiti al gauw €1530 kost. Daarnaast zijn er nog de kosten voor transport, beheer en behoud. Het is dus belangrijk om de (meer)waarde van deze objecten en de bijbehorende verhalen bij een keuze tot uitdrukking te brengen. De items die deze dag worden besproken zijn onderverdeeld in twee categorieën: voorwerpen en graffiti. Aan het einde wordt kort samengevat wat er is gezegd, welke opties de revue zijn gepasseerd en wat er is gekozen en waarom.

Onderdelen van de garage: uithangbord, nummerplaten; parkeerlijnen; bewegwijzering; wegaanduiding MADI; prullenbakken. 

De sessie begint met de voorwerpen die aan de garage bevestigd zijn en dan wel het meest prominente − en unaniem gekozen − object: het uithangbord van the Church of Pentecost. Dit deel van de Kempering is de komende tijd nog in gebruik door de kerk en wordt in tegenstelling tot de rest van de Kempering pas op een later moment gesloopt. Ruim drie decennia is deze kerk dagelijks in gebruik geweest: 10.200 dagen van gebed en gesprek. Zodra de kerk is verhuisd naar een nieuw gebouw (met een nieuw bord) blijft dit bord achter voor de buurt. De volgende reeks zijn de diverse parkeergaragebordjes die aan de muren zijn bevestigd. Imagine IC heeft al een nummerplaat bewaard, die maakt deel uit van de huidige tentoonstelling. Maar hoe uniek zijn deze parkeergaragebordjes ten opzichte van andere parkeergaragebordjes? Zijn ze wel bijzonder genoeg om te bewaren?

Volgens panellid Esther horen de objecten van de garage onlosmakelijk bij elkaar. Bovendien hebben de andere, inmiddels verdwenen garages, niet zo’n bijeenkomst gehad. Dit is volgens haar de enige en laatste kans om ‘de hele garage’ te bewaren. Panellid Simion Blom vindt dat er veel andere interessantere objecten zijn. Maar hij begrijpt het belang om het geheel van de garage te bewaren ook, als onderdeel van de groep is die waarde van ieder object toch anders. Een andere waardevolle betekenis van de nummerplaten zit in het nummer. De garages in de Kempering zijn symbolisch voor het contrast tussen stedelijke plannen en gebruik van de bewoners. De parkeerplaatsen bleven deels ongebruikt en werden daarom ingericht met andere functies. Er wordt voorgesteld om het hoogste nummer te bewaren zodat je altijd kunt terughalen hoeveel auto’s er in de garage pasten. Panellid Peter Dautzenberg stelt voor alle onderdelen van de garage te bewaren en er iets nieuws mee maken b.v. een kunstwerk of ze terug laten komen in het nieuwe gebouw. Met de lage kosten, de sterke cultuurhistorische waarde van de Kempering als onderdeel van de Bijlmer en de vergrotende waarde van de som ten opzichte van de delen lijkt het idee om alles te bewaren, of tenminste één van alles, de meeste steun te krijgen.

Losse voorwerpen: tenten, vluchthuis Mama Juliana, woordenboeken, taalcursus, bordje Home.

De losse voorwerpen zijn merendeel achtergelaten spullen van daklozen. Vaak ongedocumenteerden of (uitgeprocedeerde) asielzoekers, die in Kempering woonden. De voorgedragen tenten zijn inmiddels weg en niet meer in de garage. Erg is dat niet. Niet iedereen vindt ze de moeite waard om te behouden. Zo klinkt er de opmerking “Ik vind dat gewoon zooi” en lijkt het idee om de tenten alleen als foto te bewaren veel bijval te krijgen.
Kempering is ook vandaag een vluchtoord. Het garagedeel waar de tenten stonden is nu afgesloten door We Are Here en sinds december het thuis van 80 vluchtelingen die er tot de sloop kunnen wonen. Het bord met daarop ‘vluchthuis Mama Juliana’ geeft aan deze functie van ‘vluchtoord’ een persoonlijk verhaal. Mama Juliana verwijst naar koningin Juliana, die tijdens de tweede wereldoorlog ook moest vluchten, alleen vond zij wel een plek en de mensen in de garage niet. De bewoner van de Kempering die dit bord heeft gemaakt, Amellah, is al langere tijd een bekende in Zuidoost. Amellah is 68 jaar oud, waarvan 36 jaar dakloos. Hij verblijft sinds drie jaar in de Kemperinggarage. Marysa Otten van het Amsterdam Museum vertelt dat het enorm lastig is om de cultuur van daklozen vast te leggen, wat dit een des te bijzonderder object maakt. Op het moment is het Amsterdam Museum in overleg of zij het bord willen opnemen in hun collectie. Die informatie geeft toch een moeilijk gevoel voor de meesten in de zaal: Amellah is nog steeds dakloos en ondertussen krijgt zijn bord wel een plekje. Marysa  Otten erkent dat dubbele gevoel. ‘We kunnen hem geen verblijfsvergunning geven, maar we kunnen wel zijn verhaal bewaren en vertellen.’ Hij heeft dat bord gegeven aan Imagine IC omdat hij het belangrijk vindt dat zijn verhaal wordt verteld.

Vervolgens komen de gevonden woordenboeken en de taalcursus aan bod. Na het verhaal van Amellah is de symbolische betekenis van dit soort schijnbaar waardeloze objecten bijna voelbaar. De objecten worden beschouwd als toegangspoort voor mensen die deel willen worden van onze samenleving maar niet door de poort kunnen. Het bordje met Home, waarvan de eigenaar onbekend is, mist die voelbare waarde. Symbolisch is het − ooit roomwitte maar nu vervuilde bordje, met een missende letter O – zeker, het raakte aanwezigen, geeft het schrijnend gevoel van thuislooszijn goed aan.

Graffiti: Mick La Rock en Olivier Schimmel, Niels Shoe Meulman en Brush and Jake, portretten van Anopsy, Rogier Wagenvorst handtekening en ode; tags van SMIB

De laatste serie objecten die wordt besproken zijn de graffitipieces en -tags van verschillende makers. Beslissingen over de graffitiwerken zijn gecompliceerd omdat de kosten hoger zijn en er de vraagt ligt of graffiti überhaupt wel bewaard zou moeten worden. Dat was tenslotte niet de intentie van de maker. Daarom is Mick La Rock, kunstenaar en graffiti-artiest aangeschoven om haar expertise te delen. Het eerste werk dat wordt besproken is deels van haar, van een grote blauwzwarte wand op grondhoogte aan de voorkant van de garage heeft zij de rechterpiece gezet. De linkerpiece is van Olivier Schimmel. Mick La Rock legt uit dat ze, samen met Olivier, een graffitiproject wilde neerzetten dat het verval in de wijk tegenging. Iets “dat zowel passanten als gebruikers een cadeautje geeft”. Maar, als graffitikunstenaar maak je dingen in de wetenschap dat je werk nooit blijft. Iemand zet er iets overheen, het wordt overgeschilderd of het gebouw wordt afgebroken. “Ik zou het niet erg vinden als het niet bewaard blijft.” Sarah van Vinger.nl beaamt dat met leegstand vaak verloedering komt, maar “het is fijn dat mensen zoals Mick La Rock zulke grote stukken hebben gemaakt”. Aan de andere kant van deze wand staan twee portretten die Anopsy heeft gemaakt. Door dit deel van de muur te bewaren, is het mogelijk om niet één maar twee kunstwerken te behouden. Georgy van collectief SMIB is ook aanwezig. SMIB is een palindroom, als je het omdraait staat er BIMS en dat is straattaal voor de Bijlmer. SMIB is opgezet door jongeren uit de Bijlmer. “Maar”, zegt hij, “deze tags zijn niet allemaal door ons gezet”. Dit is gedaan door anderen die zich identificeren met SMIB. Want, “SMIB is niet van ons alleen, SMIB is van iedereen die uit de Bijlmer komt”. Dan zijn er nog de teksten op muur en doek van Amellah: ‘Hier woont Amellah, we are here; 36 jaar uit Algerije zonder ‘permis de sejour’ en ‘Pieds noir d’Algerie’. Ook zijn er meerdere pieces en tags met ‘Fidel’, wat staat voor fier en trots zijn, ondanks de omstandigheden. De laatste twee graffitipieces, waarvan 1 in de afgesloten ruimte van We Are Here zit,  hebben een bijzonder verhaal. De atletiekclub van de bekende atleet Sammy Monsels heeft jarenlang met kinderen uit de buurt in de garage getraind. Niet de meest ideale omstandigheden bij gebrek aan beter, maar wel degelijk een succesvol programma dat veel kinderen heeft geholpen. Simion Blom was daar een van. “Afhankelijk van de trainingsdag gebruikten ze twee of drie verdiepingen” vertelt hij. “Bij die trainingen werd ik echt gezien”. De twee graffitipieces zitten in dezelfde ruimte als de atletiekbaan. Het bewaren van juist deze pieces is extra lastig, naast mogelijke problemen met auteursrecht, zitten ze hoger en is 1 aangebracht op een kalkzandsteenmuur wat het lastiger en duurder maakt om te behouden.

Bewaren of herinneren?

Richard van Tiggelen van de Dutch Graffiti Library is aanwezig en expert op het gebied van het bewaren van graffiti. Hij onderschrijft dat de essentie van graffiti is dat het op een gegeven moment weer verdwijnt. De documentatie en de verhalen daaromheen vormen de kern om graffiti te bewaren, niet de fysieke muur. Graffiti pakt de ruimte die het in die tijd kan krijgen. “Al kan het, juist in deze context, ook interessant zijn om een aantal pieces wel fysiek te bewaren” oppert hij. Maar wat betekent dat? Fysiek bewaren? Dat houdt in dat er een stuk muur moet worden uitgezaagd van maximaal twaalf vierkante meter. Het uitzagen alleen, dus exclusief transport en opslag, kost €1530. Panellid Peter Dautzenberg is van mening dat de pieces en tags hun waarde verliezen als ze van plek veranderen. Marysa Otten ziet vooral de meerwaarde van het totaalbeeld, al die kleine kreten, hartjes, tags en pieces tezamen geven een momentopname. Uit het publiek komt de suggestie om te kijken of dit misschien interessant is voor het Google Art Institute, wie weet willen zij alles komen documenteren? Volgens Richard van Tiggelen is de Garage Kempering bij uitstek een plek om een publicatie over uit te brengen. Daarvoor maak je goede foto’s van de graffiti en noteer je waarom die graffiti op die plek is gezet en wat het verhaal erachter is. Uit het publiek komt ook het idee om de graffiti ’s nachts te projecteren, zodat ze in de toekomst alsnog zichtbaar zijn. Een ander voorstel is een 3D-weergave van de garage, zodat die later in VR of online bekeken kan worden. Zo worden deze werken digitaal vereeuwigd. Dit zou €6000 kosten. Hier gaan positieve geluiden over op, totdat panellid Simion vraagt in hoeverre zo’n moderne oplossing ook tijdelijk is. De meeste mensen uit het publiek vinden een boek veel handiger, dat gaat langer mee dan een video of 3D-opname. Over het algemeen wordt er ingestemd met het idee dat documentatie van de graffiti genoeg is, de meerwaarde van fysiek bewaren weegt niet op tegen de kosten: het verhaal is het belangrijkst.

De constructie

Een aantal andere ingebrachte ideeën n.a.v. de schouw zijn onderzocht. Zoals het door Jenny van Dalen ingebrachte idee om de Garage Kempering naar het Openluchtmuseum in Arnhem te verplaatsen. Dat is helaas te duur, maar ook niet interessant omdat de garage over de jaren al gestript is. Imagine IC ontving een goed onderbouwde brief van de afwijzing door het museum. Een andere optie is om oude onderdelen, zoals de pilaren of balken, van de garage te verwerken in iets nieuws. Zo spreekt de kolom met hartjes zeer tot de verbeelding: symbolisch voor steun en liefde die middels de Kempering tot uiting is gekomen. Panellid Peter Dautzenberg stelt voor om een paviljoen te maken, hier of op een andere plek, met de geur van urine en diesel die daarbij hoort. Het uithalen van een portaal kost €6260, wat voor de meesten toch wat veel lijkt voor iets dat vooral symbolisch is. Ook lijkt het sommigen wel wat om de vorm van de garage terug te laten komen in het nieuwe ontwerp zoals het dak, de moderne opzet of het zicht op de metro. Panellid Sarah Mattens vertelt over hoe je, als je de Bijlmer sloopt, je ook herkenbare vormen uit de ruimte verwijdert. Met het verwijderen van de nooit optimaal gebruikte garages van de Bijlmer, verwijder je ook het stedenbouwkundige plan. Robbert Doelwijt, kunstenaar/buurtbewoner, ook aanwezig in het publiek, heeft een schets meegenomen voor deze nieuwe plek, met een groot terras, veel glas, een plek voor talent voor de jeugd waar denksport kan worden beoefend. Tot slot kan ook de sloop herinnerd worden. Zo kunnen er, net zoals bij de Berlijnse muur, stukjes van de garage als souvenir worden verpakt en bewaard.

Hoe te herinneren

Eind van de avond blijkt er relatief veel consensus te zijn. De objecten uit de garage, zoals de nummerplaten, hoeven niet allemaal bewaard te worden maar zijn als ‘totaalopname’ wel belangrijk. Deze vertegenwoordigen niet alleen de Kempering maar ook de al eerder gesloopte zustergarages. Die collectie objecten hoeft niet intact te blijven voor bijvoorbeeld een tentoonstelling maar mag ook worden gebruikt in het nieuwe gebouw of in een kunstwerk. Dit geldt ook voor de gebouwde elementen, pilaren en balken die in een nieuwe omgeving symbool kunnen komen te staan voor de liefde voor de Kempering. De losse voorwerpen met een verhaal, zoals de woordenboeken en de taalcursus, moeten volgens de aanwezigen allemaal bewaard blijven. De verhalen zijn de moeite waard en moeten ook gedocumenteerd worden. De graffitis hoeven, van de makers en de aanwezige experts, niet behouden te blijven. Dat was namelijk niet de intentie van de maker en vergankelijkheid hoort bij deze kunstvorm. Wel geldt − ook hier − dat de verhalen erachter het waard zijn om te bewaren. Twee populaire voorstellen zijn een fotoboek met de verhalen en een 3D-scan. Zo kunnen enerzijds in het fotoboek de pieces en hun verhalen worden bewaard. Anderzijds biedt de 3D-scan de kans om een momentopname te maken van deze tabula scripta, alle pieces en tags in de Kempering, zodat je die als geheel kunt herinneren.

Verslag: Marit van Dijk